दुग्धव्यवसाय म्हणजे दुभत्या गायींची काळजी घेणे आणि त्यांचे दूध विकणे. पण सध्या दुधाचे रेट पाहता सध्या दुग्ध व्यवसाय तोटात आहे त्यामुळे आता आपल्याला दुग्ध व्यवसाय बाजूला ठेवून दुग्धोत्पादनांच्याकडे लक्ष देणे देखील गरजेचे आहे तरच हा व्यवसायामध्ये नफा होईल.भारतात, हा एक फायदेशीर आणि सोपा व्यवसाय आहे. स्वतःच्या गायी मिळवणे ही डेअरी फार्म सुरू करण्याची पहिली पायरी आहे. दुग्धव्यवसाय हा उत्तम व्यवसाय आहे कारण त्यासाठी फार कमी भांडवल लागते. जर तुम्हाला प्राण्यांचा अनुभव असेल तर हा व्यवसाय चांगला नफा मिळवून देईल. पण फक्त पशुपालनातून तुम्ही फारसा आर्थिक नफा मिळवू शकत नाही त्यासाठी तुम्हाला डेअरी उद्योग करणे गरजेचे आहे.
भारतात डेअरी उद्योग झपाट्याने वाढत आहे. गेल्या 4-5 वर्षांत 6.4 टक्के दराने वाढ झाली आहे. आणि, वाढता दरडोई वापर, मोठी लोकसंख्या आणि सामान्य लोकांमध्ये वाढती आरोग्य जागरुकता यामुळे त्याची वाढ लवकरच कमी होण्याची चिन्हे दिसत नाहीत. त्यामुळे अनेकजण दुग्धव्यवसायात रस घेत आहेत.
डेअरी उद्योग कसा सुरू करायचा
दूध पुरवठा, दूध संकलन केंद्र, दुग्धजन्य पदार्थ बनवणे, फ्रँचायझी इत्यादी अनेक प्रकारचे व्यवसाय दूध क्षेत्रात करता येतात. हा व्यवसाय भारतातील एक खूप मोठा व्यवसाय आहे जो लहान, मोठ्या आणि मध्यम स्तरावर केला जाऊ शकतो.
सरकारी आणि खाजगी दूध व्यवसाय कसा सुरू करायचा याची सर्वसाधारण प्रक्रिया पाहिली तर प्रक्रिया पुढीलप्रमाणे होईल.
- गावातून दूध गोळा करून विकणे
- कारखान्यात दूध आणणे व साठवणे
- दुधाचे पदार्थ बनवणे किंवा दुधाचे पॅकिंग करणे
- फ्रँचायझींना दुधाचे पदार्थ वितरीत करणे
- फ्रँचायझींकडून ग्राहकांना दूध वितरीत करणे
- शेवटी ग्राहकांना दूध वितरीत करणे.
दूध डेअरी उद्योगात अनेक प्रकारची उत्पादने तयार केली जातात, जसे की-
⚪ Cream – या प्रक्रियेद्वारे दुधातून पूर्ण स्वरूप रित्या पाणी बाजूला केले जाते. जे क्रीम आणि कोरड्या पावडरमध्ये बदलले जाते, ज्यामध्ये साखर मिसळून उत्पादने तयार केली जातात, ज्याला थंड करून पॅकेटमध्ये भरले जाते.
⚪स्किम्ड मिल्क- दूध व्यवस्थित रित्या घुसळून त्यामधून मलई काढून टाकली जाते, त्याला स्किम्ड मिल्क म्हणतात दूध ताक स्वरूपात विकले जाते .आणि तयार देखील केले जाते.
⚪केसीन- केसीन हे ताज्या दुधापासून बनवलेले मजबूत फॉस्फोप्रोटीन आहे आणि आइस्क्रीम, कपडे आणि प्लास्टिकमध्ये वापरले जाते.
⚪ चीज- चीज हे दुधापासून बनवले जाणारे सर्वात मोठे प्रॉडक्ट आहे चीज हे बऱ्याच खाद्यपदार्थांसोबत खाल्ले जाते व ते बियर साठी देखील वापरले जाते शेळी व मेंढ्यांच्या दुधापासून बनवलेल्या चिंच ची मागणी बाजारात मोठ्या प्रमाणात आहे.
दुग्ध उत्पादन सुरू करण्यासाठी येणारा खर्च
दूध : दुग्धव्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर सुरू केला तर त्याला मोठा खर्च येतो. म्हणजे 16 ते 20 लाख रुपयांपेक्षा जास्त खर्च येतो. 16 लाख रुपये खर्चून तुम्ही 1000 स्क्वेअर फूट क्षेत्रात युनिट सुरू करू शकता. या युनिटमध्ये आपण दररोज 500 लिटर दुधाचे पदार्थ बनवू शकतो. परंतु तुम्हाला संपूर्ण 16 लाख रुपये गुंतवावे लागणार नाहीत. याचा अर्थ, तुम्हाला अंदाजे 4 लाख रुपये गुंतवावे लागतील आणि उर्वरित पैसे पीएम मोदी सरकारच्या मुद्रा योजनेअंतर्गत कर्जाच्या स्वरूपात उपलब्ध आहेत. हे पैसे मुदत भांडवली कर्ज आणि कार्यरत भांडवल कर्जाच्या स्वरूपात उपलब्ध आहेत.
मशिन्सवर खर्च: 5.5 लाख रुपये
कच्च्या मालावर खर्च: रु 4 लाख (वार्षिक)
कर्मचाऱ्यांचा खर्च: रु 50 हजार (दरमहा)
याशिवाय वाहतूक, वीजबिल, कर, दूरध्वनी आदी खर्च होणार आहेत. लक्षात घ्या की तुम्ही गायी किंवा म्हशींचे पालनपोषण करत असाल तर हा वेगळा खर्च असेल.